ZİLYETLİKTEN DOĞAN HAK KARİNESİ NEDİR? HAK KARİNESİ
ZİLYETLİKTEN DOĞAN HAK KARİNE DAYANAN SAVUNMA
3 işlevi var ;
1.İşlev : Mevcut zilyedin hak karinesine dayanan savunma
Birisi size zilyetliğinizde bulunan bir malın kendisine ait olduğu iddiasıyla dava açsa ve o malı başkasının borcu için hacze gelmiş olsa siz zilyet olduğunuz için üstün hak sahibi olduğunuz karinesi ortaya çıkar. O zaman başkasının borcu için sizin mallarınıza haciz koyamazlar.Hukukta ancak borçluya haciz konuur. O malın size ait olmadığını borçluya ait olduğunu iddia ediyorsa onun ispatlaması gerekir.
Benim saatimi hırsız çalsa ve üç gün sonra yolda giderken hırsızı görsem , hırsızı dövüp saatimi geri alsam hırsız da gidip bana geri verme davası açsa geri verme davasında ben mevcut zilyet olarak 987. maddeye dayanarak bu davayı reddettiremem çünkü maddenin ikinci fıkrasında gasp ve saldırıya ilişkin hükümler saklıdır diyor.Yani ben karineden yararlanamam. Hırsız davacı olarak önceki zilyet olduğunu ve davalının zilyetliği kendisinden gasp ettiğini ispatlamalıdır. Ben ise mevcut zilyetlikten doğan karinemi ileri sürüp karine var ben malikiyim diyemem. Burada üstün hak sahibi olduğumu derhal ispatlamam gerekir. Karineden yararlanamamamın amacı yasa koyucunun kamu düzenini amaçlamasıdır. Demek ki normalde bir malın zilyedi kendisine açılan davalarda karinelerden yararlanabiliyor yani hakkı ispatlamak zorunda kalmıyor ama gasp ve saldırıda karineden yararlanamıyor.
2.İşlev : Taşınır Davası
Taşınır davası kural olarak sadece taşınırlar için açılabileceğinden buna adı üstünde taşınır davası diyoruz fakat Yargıtay kararlarında tapusuz taşınmazlar bakımından da taşınır davası açılabileceğini görüyoruz. Tapuya kayıtlı taşınmazlarda ise böyle bir dava açılması söz konusu değildir.
Taşınır davasıyla zilyetlik davalarını karşılaştırmalı olarak görelim ;
Zilyetlik davaları iki taneydi birincisi gasp nedeniyle geri verme ve saldırı durumunda saldırının durdurulması ve tekrarının önlenmesi davalarıydı.
Taşınır davasında illa gasp olması şart değildir.Zilyetliğin irade dışı kaybedileceği her durumunda açılabilir. Zilyetlik irade dışı nasıl kaybedilir? ya çalınır ya bir yerde unutursunuz biri alır gider. Mesela A nın ineği B nin ahırına girmiş. A zilyetliğini irade dışı kaybetti. Olayda gasp yoktur. A , B ye gasp nedeniyle geri verme davası açamaz. Ama rıza dışı çıkma olduğu için A b ye taşınır davası açabilir. Mesela sel geldi mallarınızı aldı başkasının arazisine götürdü. Gasp nedeniyle geri verme davası açamazsınız ama taşınır davası açabilirsiniz.
Her gasp bir rıza dışı çıkmadır ama her rıza dışı çıkma bir gasp eylemi değildir. Taşınır davasını kazanabilmesi için davacının iki şeyi ispatlaması gerekir ;
- Önceki zilyet olduğunu,
- Şimdiki zilyedin karinesini çürütmesi gerekir.
Şimdiki zilyedin zilyetliği kötü niyetle edindiğini veya
Malın elinden rıza dışı çıktığını ispatlayarak çürütülebilir.
Bir kişinin kötü niyetli olduğunu ileri sürmek bir itirazdır. Hakim dava dosyasına giren delillerden kişini kötü niyetli olduğunu görürse resen dikkate alabilir. Çünkü bir işinin iyi niyetli olmadığını ileri sürmek bir itiraz teşkil eder. Kötü niyetle elde edilen zilyetlikten kanıtlanırsa kötü niyetlikten doğan karinesi çürümüş olur. Malik olma durumu kanıtlanmak zorunda değildir. Şimdiki zilyedin karinesi çürüyünce önceki zilyedin karinesi devreye giriyor.
SORU : A , Ü ye istihkak davası açsaydı ne olurdu ? İstihkak davası açsaydı A iki şeyi ispatlayacaktı ;
malik olduğunu
davanın açıldığı tarihte davalının mala dolaysız zilyet olduğunu.
SORU : Ö , Ü ye satarken Ü iyi niyetliymiş. Ü ertesi gün kötü niyetli hale gelmiş. Mesela Ü malı aldıktan bir gün sonra rüyasında malı kendisine satan Ö nün gerçek malik olmadığını görmüş. Ertesi gün de araştırmış gerçekleri öğrenmiş. Şu anda A , Ü ye dava açıp malı ondan geri alabilir mi ? Diyelim ki taşınır davası açtı. İspatlaması gereken iki husus vardır. Birinci olarak önceki zilyet olduğunu ispatlamalı ikinci olarak da şimdiki zilyedin zilyetliği kötü niyetle edindiğini ispatlamaktı. Burada Ü zilyetliği edinirken iyi niyetli olduğu için sonradan kötü niyetli hale geldiğini ispatlayarak davayı kazanamaz. Çünkü iyi niyetli Ü o anda mülkiyeti kazanıp malik olmuştur. Sonradan kötü niyetli hale gelmesi durumu etkilemez. A , Ü ye hiç bir dava açamaz açsa bile reddilir. A uğradığı zararları Ö den isteyebilir.
Şimdiki zilyedin karinesini çürütmenin ikinci yolu malın elinizden rıza dışı çıktığını kanıtlamak demiştik. Mesela A nın saatini hırsız H çalmış. H çaldığı bu saati Ü ye satmış. A , Ü ye karşı gasp nedeniyle geri verme davası açamaz. Çünkü zilyetlik davası faile ya da külli haleflerine açılır. 3. kişilere açılamaz. Diyelim ki Ü iyi niyetli. A , Ü ye taşınır davası açabilir. Çünkü mal A nın elinden rıza dışı çıkmıştır. A önceki zilyettir. A davayı açtı. A bu davayı kazanmak için ;
- Önceki zilyet olduğunu ispatlayacak
- Şimdiki zilyedin karinesini çürütüecek.
Bu çürütme de iki şekilde olur. Bunlar seçimliktir. Şimdiki zilyedin zilyetliği kötü niyetle edindiğini ispatlayamayız. Çünkü Ü olayda iyi niyetlidir. O zaman A ancak malın elinden rıza dışı çıktığını ispat edecek. Bunu nasıl yapacak ? Çalındığını ispatlayarak yapabilir. Bunu ispatlarsa Ü iyi niyetle bile olsa karinesini kaybeder. Malik olmadığı ortaya çıkar. A taşınır davasını kazanır. A ayrıca hakkın varlığını yani malik olduğunu kanıtlamayacak çünkü şimdiki zilyedin karinesi çürüyünce A nın önceki zilyetlikten doğan karinesi devreye girer.
A , Ü ye istihkak davası açsaydı malik olduğunu ve davanın açıldığı tarihte davalının dolaysız zilyet olduğunu ispatlayacaktı.
SORU : Taşınır davasını sadece malik mi açar ? Hayır çünkü zilyetlik sadece mülkiyete karine oluşturmuyor. Zilyetlik sınırlı ayni hak kişisel hak gibi haklara da karine oluşturuyor.
Taşınır davasını yalnızca malik değil. Sınırlı ayni hak veya kişisel hak iddia eden zilyetler de açabilir.
Mesela A saatini R ye rehin olarak bırakmış. R den de bu malı 01.01.20011 de hırsız H çalmış. A ve R malı çalanın H olduğunu 10.01.2012 de öğrenmişler. Gasıp H ye karşı geri verme davası açabilir miyiz? Açamayız çünkü gasp eyleminin üzerinden 1 yıl geçmiştir. Bu hak düşürücü süredir. Peki taşınır davası açabilir miyiz?
Taşınır davası kötü niyetlilere karşı her zaman açılabilir. İyi niyetlilere karşı ise mal elden rıza dışı çıktığı andan itibaren 5 yıl içinde açılabilir.
Taşınır davası açabilmenin olumsuz bir şartı vardır. Taşınır davası açabilmek için malın önceki zilyetliğini iyi niyetle edinmiş olması gerekir.
Bilinmesi gereken bir başka hususta hem taşınır davasında hem geri verme davasında ilk ispatlamanız gereken şey öncedeki zilyet olduğunuzdur.
Bir eşyanın maliki ona hiçbir zaman zilyet olmamışsa zilyetlik davaları veya taşınır davası açamaz yalnızca istihkak davası açabilir.
3.İşlev : Zilyetlik Karinesine Güvenerek Hak Kazanma
A nın kolunda bir saat gördünüz. A gidip bu saati Ü ye satıyor. Ü saati A dan satın alırken A nın zilyetliğine güvenerek onu malik sanıyor. A aslında gerçek malik değilmiş. Acaba burada Ü nün iyi niyeti korunacak mı ? Ü acaba mülkiyeti acaba kazanabilecek mi ? MK zilyetten ayni hak kazanımı bakımından ortalama bir yol getirmiştir. İyi niyeti bazen tam korumuştur. Bazen hiç korumamıştır. Bazen de iyi niyeti kısmen korumuştur. İyi niyetinin korunduğu haller yasalarda gösterlilen durumlarla sınırlıdır. Şimdi iyiniyetinin korunduğu bu hükümleri göreceğiz.
kaynak.ERCİYES ÜNİVERSİTESİ DERS NOTLARI
