ZİLYETLİĞİN DEVRİNİN TÜRLERİ
Burada göreceğimiz devir hem tesisen kazanmayı hem de devren kazanmayı kapsar. Yani devren veya tesisen zilyetliği hangi yollarla kazanıyoruz buna bakacağız. Zilyetlik nasıl devrediliyor onu göreceğiz.
A) Teslimle Devir Yolları
- Teslimsiz Devir Yolları
1. Hazırlar arasında
- Kısa elden teslim
a) Eşyanın teslimi
- Hükmün teslimi
b) Araçların teslimi
- Zilyetliğin havalesi
c) Teslim yerine geçen zilyetlik sözleşmesi
- Emtiayı teslim eden senetlerin teslimi
2. Hazır olmayanlar arasında
a) Temsilciye teslim
Hazırlar arasında devir yollarının ortak özelliği eşyanın dolaysız zilyetliğinin kazanılmasıdır.
ZİLYETLİĞİN TESLİME DEVİR YOLLARI
- Hazırlar arasında
a) Eşyanın Teslimi
Ben elimdeki kalemi arkadaşınıza sattım getirip kalemi teslim ettim. Bu teslim malın dolaysız zilyetliğini ve mülkiyetini arkadaşınıza geçiriyor. Arkadaşınız dolaysız zilyetliği devren kazanmanın eşyanın teslimi yoluyla kazanmış oldu.
b) Araçların Teslimi
Bazen eşyanın kendisini teslim etmemize gerek kalmayabilir. Varsa eşya üzerinde fiili hakimiyet kurmaya yarayan araç , vasıtanın devriyle de olur. Mesela evimi kiraya veriyorum. Kiracıyla konuşup anlaşıyorum. Diyorum ki ben eve kadar gelmeyeyim al sana anahtar diyorum. Anahtarın teslimi ile birlikte kiracı dolaysız zilyetliği kazanmış oldu. Anahtarın zilyetliğini zaten kazandı. Şu andan itibaren ev üzerindeki dolaysız zilyetlikte ona geçti. Anahtar araç teslimidir. Mesela kilitli bir depodaki buğdayı sattım. Deponun anahtarını alıcıya veriyorum git al diyorum.
Bu da yine aracın teslimiyle zilyetliğin devri olur. Anahtarın teslimiyle dolaysız zilyetlik alıcıya geçti.
c) Teslim yerine geçen sözleşme
Bazen öyle bir sözleşme yaparsınız ki o sözleşme teslim yerine geçebilir. Mesela benim tarlada ekinlerim var. Ekinleri ektim mahsulü topladım tarlada yığın olarak duruyor. Köy kahvesinde oturuyorum. Birisi ekinleri almak istediğini söyledi ben de tamam dedim anlaştık. Ben adama benim işim gücüm var oraya kadar gitmeyeyim ben sana sattım geçerken al git diyorum. Burada teslim yerine geçen sözleşme yoluyla zilyetliğin devri oldu.
Ben ekinleri vermek için tarlaya kadar gitseydim eşyanın teslimi olurdu.
Teslim yerine geçen sözleşme ile zilyetliğin devredilmesi için 3 şart gerekir. Bu 3 şart birlikte olmalıdır.
- Zilyetliği devreden kişi dolaysız zilyet olmalıdır.
- Karşı tarafa herhangi bir engelle karşılaşmadan mala hakimiyet kurma olanağı sağlanmış olmalıdır. Mesela git al dedi gittik ki kapı kilitli. Zilyetlik geçmez.
- Taraflar yaptıkları sözleşme ile zilyetliğin devri konusunda anlaşmış olmalıdır.
A bilgisayarını Ö ye ödünç olarak vermiş. Bilgisayar Ö de ödünç olarak dururken A bu bilgisayarı C ye satmış. Demiş ki Ö ye ben haber veririm git ondan al demiş. Bu olayda teslim yerine geçen sözleşme yoktur. Çünkü A şu an dolaysız zilyet değildir. Malın dolaysız zilyetliği Ö dedir.
2.Hazır Olmayanlar arasında
Mal bana teslim edilmeyip temsilcime teslim edilirse buna hazır olmayanlar arasında yani temsilciye teslim diyoruz (MK m 978)
Temsilci malı temsil edilen adına teslim alıyor. Temsilciye malı teslim ettik. Temsil edilen dolaylı zilyetliği kazanmış olur. Temsilci başkası için zilyet olur. Temsilci aynı zamanda dolaysız zilyettir.
Temsilci mal üzerinde hakimiyet ilan ederse temsil edilenin zilyetliği son bulur. Temsilci ister iradi temsilci olsun ister yasal temsilci olsun bu söylediğimiz kuralları geçerlidir.Örneğin veli ya da vasi küçük veya kısıtlı adına bir mal teslim alsalar küçük veya kısıtlı yani temsil edilen dolaylı zilyet , veli veya vasi ise dolaysız zilyet olur. Halbuki temsilci olmasaydı da zilyet yardımcısı olsaydı o zaman temsil edilen direk dolaysız zilyetliği kazanmış olur. Kısaca hazır olmayanlar arasında devir temsilciye teslimle olur.
Temsil edilenin dolaylı zilyetliği kazanabilmesi için temsilcisinin yetkili olması gerekir. Yetkisiz bir temsilci işlemi yaparsa temsil edilen zilyetliği kazanamaz. Mesela bir arkadaşıma ben yetki vermediğim halde benim adıma bir pantalon satın almış , satıcıya da şu kişi adına alıyorum demiş. Halbuki benim ona temsil yetkisi vermem olayda söz konusu değil. Zilyet olmak için fiili hakimiyet ve zilyet olma iradesi gerekir. Ben dolaylı da olsa zilyetliği kazanamam. Çünkü iradem yok,benim o mala zilyet olma konusunda iradem yok. Halbuki ona benim hakkımda işlem yapması için yetki vermiş olsaydım. Fiili hakimiyetim dolaylı olur , yetki verdiğim için zilyet olma iradem gerçekleşir. Bu halde dolaylı zilyetliğim gerçekleşmiştir.Yetkisiz temsilcinin yaptığı işleme sonradan icazet verirsem artık iradem gerçekleşmiş olur ve dolaylı zilyetliği elde etmiş olurum. İcazet verdiğim anda hakimiyetim dolaylı hale gelmiş olur ve iradem oluşur.
Malı teslim alan kişi teknik anlamda hukuki işlem yapma ehliyetine sahip temsilci değil de sadece bir aracı ise ya da zilyet yardımcısıysa ; örneğin ben telefonla bir yere mal siparişi verdim ve satış akdini yaptım , dedim ki malı eve getirin hizmetçim teslim alacak veya çocuklarım evde onlar teslim alır. Şuanda malı teslim alacak olan kişi teknik anlamda hukuki işlem yapmaya yetkili bir temsilci değil de sadece aracı konumunda yani zilyet yardımcısıdır. Yani satıcı oğluma ya da hizmetçime teslim etse malı , ben doğrudan zilyetliği kazanmış olurum.
B.ZİLYETLİĞİN TESLİMSİZ DEVİR TÜRLERİ
1. Kısa Elden Teslim
MK'da düzenlenmemiştir. Fakat doktrinde bir kavramdır. Malı zaten elinde bulunduran bir kişinin zilyetlik sıfatının hukuki bir işlemle değiştirilmesidir.Örneğin A saatini Ö ye ödünç olarak bırakmış. Ö şuanda feri , dolaysız zilyet . A ise asli , dolaylı zilyet. Ö saati çok beğenmiş ve A'dan saati kendisine satmasını istemiş. A da olur zaten satmayı düşünüyordum senin olsun demiş. Taraflar satım konusunda anlaştılar.Şu anda dikkat edin bizim Ö , ödünç hakkına dayanan feri zilyetten satışla birlikte ayrıca teslime gerek kalmadan malik sıfatıyla zilyet haline geldi. Ö malik sıfatıyla zilyetliğe devren teslimsiz - kısa elden teslim yoluyla kazandı. Teslim yok çünkü mal zaten Ö ' de.
Kısa elden teslim denmesinin nedeni malın zaten zaten adamın elinde olmasıdır. Bunu tekrar geri alıp teslim etmeye gerek yoktur. Mal adamla kalmaya devam eder. Bu olayda bizim Ö'nün zilyetlik sıfatı değiştir.Bazen de zilyetliğin dayandığı hak değişir. Ö , ödünç hakkına dayanan emin zilyetlikten malik sıfatıyla zilyet haline geldi. Satıştan sonra A'nın zilyetliği kalmamaıştır. Bu nedenle Ö için malik sıfatıyla zilyetliği iktisap devren iktisaptır.
Bu olayda Ö ödünç hakkına dayanan feri zilyetliği devir yollarından hangisi ile nasıl kazanmıştır? Tesisen devirle , teslim yoluyla kazanmıştır.
Malik sıfatıyla zilyetliği nasıl kazanmıştır ? Teslimsiz devir yollarından kısa elden teslim yoluyla devren iktisap etmiştir.
Örnek : A'nın saatini H çalmış. Şu anda H ; haksız , dolaysız zilyet. H , saati çaldığına pişman olmuş ve ertesi gün A'yı bulmuş. A 'ya saatin çok güzeldi dayanamadım çaldım demiş. A'dan bu saati kendisine satmasını istemiş. A 'da yaptığın bu davranış beni çok etkiledi satmıyorum bağışlıyorum senin olsun demiş.
Bağışla birlikte H haksızken haklı zilyet haline gelir. Hırsız haksız zilyetliği aslen kazanmıştır. H haksız zilyetliği çalarak , rıza dışı elde ediyor. Haklı zilyetliği ise devren kazanmıştır. Çünkü hukuki bir işlem vardır , devir işlemi. Devren kazanmanın ise teslimsiz devir türü ile kazanmıştır. Çünkü mal zaten H'nin elinde. Burada da kısa elden teslim yolu vardır. Bazen kısa elen teslimle başkası için zilyet kendisi için zilyet haline getirilebilir. Örneğin ben arkadaşınıza malımı bir yerden başka bir yere taşıması amacıyla bıraktım. Buradan alıp İzmir'e götürecek. Taşıyıcı başkası için zilyettir.Taşıyıcı başkası için zilyettir. (çoban, temsilci gibi).Daha sonra ben ona malları ödünç olarak versem , mesela dedi ki ben mallarını İzmir'e getirdim ama mallar çok hoşuma gitti bir hafta bunları ben kullanabilir miyim dedi ben de olur dedim , taşıyıcıyken başkası için zilyet olan arkadaşınız ödünçle birlikte ödünç alan sıfatıyla kendisi için zilyet haline gelir. Kendisi için zilyetliği teslimsiz -kısa elden teslim yoluyla kazandı. Teslime ayrıca gerek yoktur çünkü mal zaten arkadaşınızın elinde.
Örnek : A televizyonunu İ'ye ödünç olarak bırakmış. Şu anda İ ödünç hakkına dayanan feri dolaysız zilyet. A gitmiş İ'ye bana 1000 TL borç verir misin demiş. İ de olur ama bana bir malını rehin olarak ver demiş. A da sende ödünç olarak duran benim televizyon bugünden sonra rehin olarak dursun demiş. İ de kabul etmiş.
İ'nin zilyetliğindeki ferilik devam eder ancak İ'nin zilyetliğinin dayandığı hak değişir. İ'nin zilyetliği önceden ödünç hakkına dayanıyordu artık rehine dayanıyor. İ rehine dayanan zilyetliği teslimsiz -kısa elden teslim yoluyla elde etti.Bazen kısa elden teslimde zilyetliğinin dayandığı hakkın türü değiştirilebiliyor. Feri zilyetliğinizin dayandığı hakkı değiştirebilirsiniz. İ ödüncü teslimle kazanmıştı.
2. Hükmen Teslim
Teslimsiz devir türlerinden 2,3 ve 4 .sünün ortak özelliği üçüncü de dolaylı zilyetlik kazanılır.
Örnek : A gitmiş kuyumcu S 'den bir elmas satın almış. Alıcı , malı aldım fakat bu elması iki ay sonra yurtdışına çıkarmayı düşünüyorum evde kasam yok , müsaade edersen malı teslim almayayım iki ay daha sende emanet olarak dursun iki ay sonra senden alırım demiş ve satıcı da kabul etmiş. A zilyetliği ve mülkiyeti kazanmış mıdır? A , satın alıyor ancak özel bir sebebe (emanet sözleşmesine) dayanarak malı bir süre daha satıcının dolaysız zilyetliğinde bırakıp gidiyor. İşte burada A yasaya göre zilyetliği hükmen teslim yoluyla kazanmış oluyor. A malı hiç teslim almıyor , özel bir sebebe dayanarak bir süre daha satıcı da bırakıyor. Burada A dolaysız zilyetliği mi , dolaylı zilyetliği mi kazanır? Dolaylı zilyetliği kazanır. Çünkü dolaysız zilyetlik malın teslimiyle , araçların teslimiyle ya da teslim yerine geçen sözleşmeyle kazanılabilir. Kısa elden teslim de yok bu olayda. Çünkü kısa elden teslim olabilmesi için malın A'nın elinde olması gerekiyordu. O zaman A asli , dolaylı zilyetliği hükmen teslim yoluyla teslimsiz kazanarak malik oluyor. Taşınırlarda mülkiyet teslimle geçer derseniz kesinlikle yanlış.
MK m 763/1 Taşınır mülkiyetinin nakli için zilyetliğin devri gerekir.
Mülkiyetin nakli için zilyetliğin devri gerekir. teslim demiyor. Zilyetlik teslimle de devredilebilir teslimsiz de. Bizim A teslimsiz devir yollarından hükmen teslim yoluyla dolaylı zilyetliği kazanarak malik oldu.
A satıcıdan elması teslim aldı eve götürdü. Ertesi gün gelip satıcıya ya senin kasanda emanet olarak dursun dedi. Bu hükmen teslim olmaz. Bu durumda eşyanın teslimiyle zaten mülkiyeti A kazanmış oldu. Yukardaki örnekte ise malı hiç teslim almadan satıcıya bıraktı.Özel bir sebebe dayanarak malı teslim almadan satıcı da bıraktı. Hükmen teslimin en önemli özelliği malın dolaylı zilyetliğini siz kazanacaksınız. Dolaysız zilyetliği ise özel bir sebeple satıcıda bırakacaksınız. Özel bir sebep satış sözleşmesi dışında bir sebep olmalıdır.
Bazı durumlarda hükmen teslim yoluyla taşınır rehni kurulması yasaktır. Taşınırlar teslimle rehin edilir. MK m.939/3 : Taşınır fiilen yalnız rehnedenin hakimiyetinde kaldığı sürece rehin hakkı doğmaz. Bu hüküm hükmen teslim yoluyla taşınır rehni kurulmasını yasaklıyor.
MK m. 766 : Bir taşınırın mülkiyetini nakleden kimse özel bir hukuki ilişkiye dayanarak o şeyin zilyetliğini korursa , mülkiyet teslimsiz geçmiş olur. Ancak bu işlem 3. kişiler zarara sokmak veya taşınır rehni kurallarından kurtulmak için yapılmışsa , mülkiyetin nakli sonuç doğurmaz.Örneğin haciz olabilir.
3. Zilyetliğin Havalesi
Havale , 3. bir kişinin dolaysız zilyetliğinde bulunan bir eşya üzerinde hukuki bir işlemle dolaylı zilyetlik kurmaya denir.
Mesela A televizyonunu B'ye kira verdi. A ; asli dolaylı , B de ; feri dolaysız zilyet. Dikkat edin televizyon A'nın elinde değil. Fakat A isterse şuanda malik olduğu için televizyon üzerinde her türlü hukuki işlemleri yapabilir. İhbar bilinmesi gerekir. Diğer bilinmesi gereken ,ihbar şekle tabi değildir. İhbar kural olarak havalenin geçerlilik şartı değildir. MK m.979/2 : Zilyetliğin bu yolla devri , zilyet olmakta devam eden 3. kişiye karşı , ancak durumun devreden tarafından kendisine bildirildiği andan başlayarak hüküm doğurur. MK m. 979/3 : Kişi zilyetliği devreden karşı ileri sürebileceği sebeplerle şeyi edinene vermekten kaçınabilir. Ayrıca havale yoluyla feri zilyetlikte kazanılabilir.Art rehin konusu yine bu başlık altında incelenir. MK m.941düzenlenmiştir.Art rehinde birinci alacaklının rızasına gerek yoktur. Çünkü eğer bir taşınır üzerinde birden çok rehin varsa hak sahipliğinin sırası hakkın kuruluş sırasına göre belirlenir.
4.Emtiayı Temsil Eden Senetlerin Teslimi
MK m. 980 'de düzenlenmiştir.
MK m.980 : Bir taşıyıcıya veya umumi mağazaya bırakılmış emtiayı temsil eden kıymetli evrakın teslimi , emtianın teslimi gibi sonuç doğurur.
Kıymetli evrakı iyi niyetle teslim alan kimse ile emtiayı iyi niyetle teslim alan kimse arasında uyuşmazlık çıkarsa emtiayı teslim alan tercih olunur.
https://www.gizemuzun.av.tr/zilyetlikle-kazanimin-etkileri-nelerdir-ve-nasil-olur
Emtiayı temsil eden senetlerin teslimi yoluyla zilyetliğin devrinin şartları :
a)Bir umumi mağazaya antrepo veya taşıyıcıya bırakılmış bir mal olmalıdır.
b) Bu mal için kıymetli evrak niteliğinde bir senet verilmiş olmalıdır. Buna emtia (mal) senedi diyoruz. Bu senetler kıymetli evrak niteliğindedir.
Emtia senetlerini herkes düzenleyemez . Düzenleme yetkisine sahip olanlar ;
a) Ticaret kanunu hükümlerine göre umumi mağaza niteliğine sahip antrepolar düzenleyebiliyor.
b)Emtia senedi düzenlemeye yetkili olanlardan ikincisi taşıyıcılardır.
kaynak. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ DERS NOTLARI
