ZİLYET YARDIMCILIĞI VE ZİLYETLİĞİN KAZANILMASI
ZİLYET YARDIMCILIĞI VE ZİLYETLİĞİN KAZANILMASI
ZİLYET YARDIMCILIĞI
Zilyetlik iradesi olmadan mala hakim olma durumudur. Mesela düşünün ki eviniz hizmetçi geliyor akşama kadar evdeki süpürgeyi kullanıyor , evdeki başka eşyaları kullanıyor. Yani şeklen fiili hakimiyeti vardır fakat zilyet olma iradesi yoktur. Zilyetlik iradesi olmadığı için hizmetçiye zilyet diyemeyiz. Zilyet yardımcısıdır. Zilyet yardımcısının mal üzerindeki fiili hakimiyeti zilyedin talimatına göre kullanılır.
Bir fabrikada çalışan işçiyi düşünün geliyor akşama kadar makinayı kullanıp gidiyor. Makina üzerinde işçinin zilyet olma iradesi yoktur ve talimata uygun hareket eder. O zaman bu işçide zilyet değildir. Zilyet yardımcısıdır.
Diyelim ki işçiye iş malzemesi verdik ; ayakkabı ,kıyafet gibi işçi bunları çalışırken kullanıyor. Akşamda eve götürüyor. Kirlenince yıkatıp getiriyor. Acaba işçinin bu malzemeleri zilyet olur mu ? Burada hizmet akdi gereği bir kullanma hakkına sahip olduğu için o elbiseler için bir zilyetlik iradesi doğar ve zilyet olur.
Zilyet yardımcısı zilyet olmadığı için zilyetlik davası açamaz. Zilyetlikten doğan hak ve karinelerden yararlanamaz. Savunma hakkını zilyet olmasalarda kullanıyorlar.
Bu hakkı onlara zilyetlik değil , BK ' daki meşru müdafaa hükümleri verir. BK' ya göre hiç tanımadığınız birinin malına canına bir tehlike geliyorsa ona meşru müdafaa da bulunulabilinir.
Soru : Hizmetçi evde temizlik yaparken ev sahibinin evde olmamasından yararlanarak evdeki bir saati yoldan geçen Ü ye satıp teslim etmiş. Bu mal ev sahibinin elinden nasıl çıkmış sayılır?
Zilyet sahibi malı bir üçüncü kişiye devrederse mal sahibinin elinden rıza dışı çıkmış sayılır. Çünkü siz onu eve hizmet etsin diye aldınız. Mal üzerinde ona zilyetlik kazandırmadınız. Ü iyi niyetli olsa bile malik olmaz. Ancak tabii ki 5 yıl sonra zamanaşımıyla malik olabilir. Bu saat değil de para veya hamiline yazılı senet olsaydı Ü iyi niyetliyse anında hak sahibi olur. Ve bu para veya senet geri istenemez.
Burada şuna dikkat etmek gerekir. Adının işçi olması , hizmetçi olması veya aşçı olması bunların hiç bir zaman zilyet olamayacağı anlamına gelmez. Eğer somut olayda kişi onu zilyet yapmışsa zilyet olabilirler. Örneğin çok güvendiğiniz bir hizmetçinize kendinizi emanet olarak bıraktınız. Hizmetçi artık emin sıfatıyla zilyet olmuştur. Gidip bunu 3. kişiye devretse 3. kişi iyi niyetliyse anında malik olur. Önemli olan hakimiyeti zilyet olma iradesiyle ona bırakıp bırakmadımızdır.
ZİLYETLİĞİN KAZANILMASI YOLLARI
- Aslen Kazanma
- Tesisen Kazanma
- Devren Kazanma
- Miras Yoluyla Kazanma
1.Aslen Kazanma
Aslen demek zilyetliği elde eden kişinin tek taraflı eylemiyle mal üzerinde doğrudan , bağımsız zilyetlik kazanmasıdır. Başkasının zilyetliğine dayanmadan doğrudan zilyetlik edinmeye aslen kazanma diyoruz. Aslen kazanmada bir mal üzerinde önceden zilyet de oladabilir. olmayadabilir. Mesela denizdeki bir balığı tutsak bu balığın henüz bir zilyedi yoktur.Zilyetliği tek taraflı eylemimizle kazanmış olduk.Başka birinin zilyetliğine dayanmadan elde ettik.Peki hırsız A' nın saatini çalsa ne olur? Hırsız bu saat üzerinde zilyetliği yine aslen kazanmış olur.Çünkü bu zilyetliği yine tek tarafı eylemi ile kazanmış oldu.Hırsıza zilyetliği A kazandırmadı. Ortada A ile yapılmış bir işlem yoktur.Çöpe atılmış bir malı alırsak da yine aslen kazanmış oluruz.Aslen kazanma haklı da olabilir. Haksız da olabilir. Mesela balık tutma haklı , aslen kazanmadır. Malı çalarsak haksız aslen kazanmadır.
2.Tesisen Kazanma
Mevcut bir zilyet kendisi de yine zilyet kalmak üzere başka birini zilyet yaparsa buna tesisen kazanma diyoruz. Örneğin ; A , Ö ye saatini ödünç olarak vermiş. A , Ö yü zilyet yaparken kendi zilyetliğine son vermedi. Kendiside zilyet kalmak üzere başka birini zilyet yaptı. Ö zilyetliği tesisen kazanmış oldu. Ödünç , rehin, kira , intifa da tesisen kazanımdır.
3.Devren Kazanma
Mevcut bir zilyet kendi zilyetliğine son vererek başka birini zilyet yaparsa buna devren kazanma diyoruz. Yani A saatini Ö ye ödünç olarak değil de satım ya da bağışlama olarak verseydi Ö saati devren kazanmış olurdu.Tesisen ve devrenenin ortak noktası ikisini de Ö yü zilyet yapan A dır. Yasa koyucu zilyetliğin devrini düzenlerken tesisen kazanma diye ayrı bir başlık açmamaıştır.
4.Miras Yoluyla Kazanma
Aslında bu da devren kazanmaya girer fakat genellikle ayrı bir başlık altında incelenir. Çünkü bunun kendine özgü bazı özellikleri vardır. Bu hukuki işleme değil hukuki olaya dayanır. Hukuki olay ölümdür. Miras ölümle açılır. Bir kişi ölür ölmez yasa gereği geniş anlamda bir devren kazanma olur. Bir kişi öldüğünde artık zilyet olması mümkün değildir. Bu zilyetlik mirasçısına intikal eder. Mirasçı bu kişinin öldüğünü bilmiyorsa mesela mirasçı kuzey kutbuna 6 aydır uyuyor olsa bile zilyetliği kazanır.Normalde zilyetlik için aranan hakimiyet ve irade unsurunu mirasta aramayacağız burada miras kanun gereği intikal eder. Miras bırakan nasıl zilyetse mirasçısına da o zilyetlik geçer. Örneğin ; muris asli , dolaylı zilyetse mirasçı da asli dolaylı zilyet olur. Zilyet yardımcılığı intikal etmez.Birden çok mirasçı varsa bunlar yasa gereği tereke taksim edilene kadar iştirak halinde zilyet olurlar.
A evini K 'ya kiraya vermiş K zilyetliği tesisen kazandı. Anlaşmaya göre K bu evi başkasına kiraya verebilecekmiş. K gitmiş evin bir odasını Z ye kiraya vermiş Burada Z zilyetliği tesisen kazanmış olur. Çünkü K evin tamamını değil bir odasını vermiş kendisi de hala zilyetliği devam ettiriyor.K kiracılık sıfatını olduğu gibi Z'ye devretseydi Z zilyetliği devren kazanmış olurdu.
ERCİYES ÜNİVERSİTESİ DERS NOTLARI