HUKUKA UYGUN EYLEMLER-HUKUKA AYKIRI EYLEMLER
HUKUKA UYGUN EYLEMLER VE HUKUKA AYKIRI EYLEMLER: HUKUKSAL DEĞERLENDİRMENİN TEMEL İKİLEMİ
Giriş
Hukuk sistemi, toplumsal düzeni sağlamak için bireylerin davranışlarını belirli normlar çerçevesinde yönlendirir. Bu normlar, eylemleri hukuka uygun ve hukuka aykırı olarak iki temel gruba ayırır. Bu ayrım, hem hukuk uygulayıcıları hem de toplum için büyük önem taşır çünkü hukuka aykırı eylemler yaptırım doğururken, hukuka uygun eylemler meşru ve koruma altındadır.
Bu makalede, hukuka uygun ve hukuka aykırı eylemlerin kavramsal yapısı, hukuki anlamda farklılıkları, yaptırım sonuçları ve bu iki kavramın hukuk sistemindeki işlevi özgün bir şekilde incelenecektir.
I. Hukuka Uygun Eylemler: Tanım ve Kapsam
Tanım:
Hukuka uygun eylem, yürürlükteki hukuk kurallarına ve genel hukuki prensiplere uygun şekilde gerçekleştirilen davranışlardır. Bu eylemler, hukuki sistem tarafından desteklenir ve hukuki yaptırıma tabi tutulmaz.
Özellikleri:
Hukuki Meşruiyet: Eylem, hukukun izin verdiği veya zorunlu kıldığı biçimde gerçekleşir.
Korunma: Hukuka uygun eylem sonucu doğan menfaatler hukuk tarafından korunur.
Yaptırımsızlık: Hukuka uygun eylem nedeniyle kişi ceza veya tazminat sorumluluğuna tabi tutulmaz.
Örnekler:
Sözleşmeye uygun şekilde mal teslimi yapmak.
Yasal izinlerle inşaat yapmak.
Kamu görevlisinin görevini hukuka uygun yerine getirmesi.
II. Hukuka Aykırı Eylemler: Tanım ve Türleri
Tanım:
Hukuka aykırı eylem, hukuk normlarına, genel ahlak kurallarına veya kamu düzenine aykırı olan, dolayısıyla hukukun koruması dışında kalan davranışlardır. Bu tür eylemler, genellikle ceza, tazminat veya idari yaptırımlara yol açar.
Türleri:
Ceza Hukukuna Göre Aykırılık:
Suç teşkil eden fiiller (hırsızlık, dolandırıcılık, kasten yaralama gibi).
Medeni Hukukta Aykırılık:
Sözleşmeye aykırı davranışlar.
Haksız fiil (kusurlu zarar verme).
İdari Hukukta Aykırılık:
İdarenin yetki aşımı veya usulsüz işlemleri.
III. Hukuka Uygunluk ve Hukuka Aykırılık Arasındaki Hukuki Farklar
Kriter Hukuka Uygun Eylem Hukuka Aykırı Eylem
Hukuki Durum Yasalara uygun, meşru Hukuka aykırı, meşru değil
Hukuki Sonuç Korunur, desteklenir Yaptırım doğurur (ceza, tazminat)
Hukuki Sorumluluk Yok Var
Toplumsal Algı Kabul edilir, teşvik edilir Kınanır, cezalandırılır
IV. Hukuka Aykırı Eylemin Hukuka Uygun Hale Getirilmesi
Bazı durumlarda hukuka aykırı olarak başlayan bir eylem, sonraki hukuki gelişmelerle hukuka uygun hale gelebilir. Örneğin:
Sonradan alınan yasal izin.
Taraflar arasında yapılan uzlaşma.
İlgili mevzuat değişikliği.
Bu tür dönüşümler, hukuki güvenlik ve adalet ilkeleri çerçevesinde önem taşır.
V. Hukuka Uygunluk Savunmaları
Hukuka aykırı bir fiilin ceza veya tazminat sorumluluğundan kurtulması için bazı savunma yolları vardır. Bunlar:
Meşru Müdafaa: Kişinin kendini veya başkasını koruma amacıyla yaptığı eylem.
Zorunluluk Hali: Daha büyük bir zararı önlemek amacıyla yapılan eylem.
Hakkın Kullanılması: Kanunda açıkça verilen bir hakkın kullanılması.
Bu savunmalar, hukuka aykırı eylemi hukuka uygun hale getirebilir.
VI. Hukuka Uygun ve Aykırı Eylemlerin Hukuk Sistemindeki Fonksiyonları
Toplumsal Düzenin Sağlanması: Hukuka uygunluk normları, toplumsal düzeni korurken, aykırılıklar cezalandırılarak caydırılır.
Hak ve Ödev Dengesi: Hukuka uygun eylemler, bireyin haklarını güvence altına alırken, hukuka aykırı eylemler ödev ihlallerini ortaya koyar.
Hukuki Güvenlik: Bu ayrım, bireylerin hangi davranışlarının hukuka uygun olduğunu bilmelerini sağlar.
Sonuç
Hukuka uygun ve hukuka aykırı eylemler, hukuk sisteminin temel yapı taşlarıdır. Bir davranışın hukuki değeri, onun bu sınıflandırmaya göre değerlendirilmesiyle ortaya çıkar. Hukuka uygun eylemler bireylere güvence ve koruma sağlarken, hukuka aykırı eylemler sistem tarafından yaptırıma tabi tutulur. Bu ikilem, hukukun dinamik yapısını ve toplumsal adaletin tesisindeki vazgeçilmez rolünü gözler önüne serer. Hukuk uygulayıcıları için bu ayrımı doğru yapmak, adaletin gerçekleşmesi adına kritik önem taşır.
AVUKAT GİZEM GÜL UZUN
