HAKSIZ ZİLYEDİN İADE BORCUNUN KAPSAMI NEDİR?
A nın atını hırsız çalmış ve götürüp Ü ye satmış. Ü , iyiniyetli olsa bile şuanda malik olamaz. Ü, iyiniyetli olsa bile şuanda malik olamaz. Ü , iyiniyetli bile olsa şuanda haksız zilyettir. Haksız zilyet zilyetliği hiçbir hakka dayanmayan kişiye denir. A , Ü ye bazı davalar açabilir. A ya taşınır davası ya da mülkiyete dayanarak istihkak davası açar. A bu davaları açarsa Ü bu malı A ya iade edecektir. İşte biz şimdi haksız zilyedin bu iade borcunun kapsamını göreceğiz.
İade borcunun kapsamı haksız zilyedin iyi niyetli ya da kötüniyetli olmasına göre değişiyor. İyi niyetli olması demek zilyetliğin hiçbir hakka dayanmadığını bilmemek demektir. Haksız zilyet olduğunu biliyorsa kötüniyetli haksız zilyet olur.
Ü başlangıç iyiniyetli olsa mesela 2 yıl iyiniyetli olduktan sonra malın çalıntı olduğunu öğrense iyiniyetli olduğu süre boyunca iyiniyet hükümlerini , kötüniyetli hale geldiği andan itibaren ise kötüniyetli haksız zilyedin iade borcuna ilişkin hükümleri uygulayacağız. Yani 2 yıl boyunca iyiniyet hükümlerini 2 yıldan sonra ise kötüniyetli zilyetliğe ilişkin hükümleri uygulayacağız.
SORU : A taşınır ya da istihkak davası açması Ü ye kötüniyetli yapar mı yoksa davayı kazanması mı gerekir?
Yargıtay bir kararında diyor ki sırf dava açmak kişiyi kötüniyetli hale getirmez. Ayrıca malın iadesine de karar verilmesi gerekir. Yani Ü nün kötüniyetli hale gelmesi için A nın davayı kazanması gerekir. Burada bizim için önemli olan Ü nün malın çalıntı olduğunu öğrenmesidir. Bunu tabiiki A ispatlamalıdır. Çünkü biz karine olarak Ü yü iyi niyetli sayıyoruz. Yani A , Ü nün bu malın çalıntı olduğunu bildiği , bilmesi gerektiği an ispatladığı andan itibaren artık bizim için Ü kötüniyetli olacaktır.
SORU : Ü , 2 yıl kötüniyetliymiş çalıntı olduğunu biliyormuş sonra ölmüş zilyetlik mirasçılara kalmış. Mirasçılar ise iyiniyetlilermiş yani malın çalıntı olduğunu bilmiyorlarmış. Şimdi biz mirasçıların iade borcuna hangi hükümleri uygulayacağız. İyiniyet hükümlerini mi yoksa kötüniyet hükümlerini mi ?
Yargıtay bir kararında miras bırakanın kötüniyeti mirasçının iyiniyetli olmasına engeldir diyor. Ancak biz bu karara katılmıyoruz yani miras bırakan kötüniyetli olsa bile bize göre mirasçının iyiniyetli olması mümkündür.
Yani murisin ölmesinden önceki 2 yıl kötüniyete ilişkin hükümler , öldüğü andan itibaren mirasçılar iyiniyetli olduklarından iyiniyetli zilyetliğe ilişkin hükümler uygulanacaktır.
Haksız zilyedin iade borcunun kapsamı MK m. 993-995 maddelerinde düzenlenmiştir. Burada göreceğimiz hükümler hem taşınır hem de taşınmazlarda uygulanır.
https://www.gizemuzun.av.tr/iyi-niyetli-haksiz-zilyedin-iade-borcunun-kapsami
Haksız zilyedin iade borcuna ilişkin hükümler , kanunda yapılan atıf sebebiyle mirastaki bazı davalara da uygulanır. Mesela mirasta denkleştirmede ya da gaip ortaya çıkmışsa mirasının geri verilmesinde uygulanır.
Mesela A televizyonuna 3. aylığına K 'ya kiraya vermiş. A'nın elinden mal rızasıyla çıktı. Kira süresi bitti kiracının malı iade etmesi gerekiyor. K ise iade etmedi. Şimdi biz iade borcuna hangi hükümleri uygulayacağız?
Zilyet önceki zilyedin iardesiyle zilyetliği kazanmış ve kazanmaya yol açan hukuki sebebin sona ermesi yüzünden zilyetliği geri vermek zorunda kalırsa haksız zilyedin iade borcuna ilişkin hükümleri değil varsa hukuki ilişkinin bu konudaki özel hükümleri yoksa sebepsiz zenginleşme hükümleri uygulanır.
Örnekte K zilyetliği A nın rızasıyla elde etti. Kira sözleşmesi sona erince kiracının borçlarından biri de malı iade borcudur. İade borcuna iyiniyet ,kötüniyet hükümlerini değil borçlar kanununda özel olarak düzenlenmiş kira akdi hükümlerini uygulayacağız. Bu özel hüküm kira , ariyet ,vedia gibi konularda vardır.
Eğer ayrıca bir düzenleme şeklinde özel hüküm yoksa sebepsiz zenginleşme hükümlerini uygulayacağız.
Haksız zilyedin iade borcuna ilişkin hükümler zilyetliğin irade dışı kaybedildiği durumlarda söz konusudur.
Haksız zilyedin iade borcunun kapsamı iyiniyetli veya kötüniyetli oluşuna göre değişir dedik. Bunları gelecek konumuzda ayrı başlıklar altında tek tek inceleyeceğiz.
kaynak. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ HUKUK DERS NOTLARI
