EŞYA TÜRLERİ

EŞYA TÜRLERİ

EŞYA TÜRLERİ 

a) Taşınır - Taşınmaz Eşya 

Ayni haklar bakımından temel ayrım budur. Özüne zarar vermeden bir yerden başka bir yere nakledilebilen şeylere taşınır menkul eşya denir. Taşınamayan şeylere ise taşınmaz (gayrimenkul) eşya denir.

Gemi siciline kayıtlı gemiler medeni hukuk açısından taşınır olarak kabul edilir. Ancak İcra İflas Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu gemileri taşınmaz hükümlerine tabi kılmıştır. Bu iki kanuna göre sicilde kaydı olmayan gemiler taşınır olarak kabul edilir.

b)Misli - Gayrimisli Eşya 

Alışveriş hayatında sayma , tartma , ölçme ile belirlenen , yerine aynı cinsten başka bir şey konulabilen eşyalar misli eşyalardır. Misli eşyaları ferden değil de cinsi ( sayarak tartarak , ölçerek ) ile belirlenir. Örneğin yumurta , kömür , odun , benzin , su , şarap , domates. Miisli eşya cins olarak belirlenir. Ferdi olarak belirlenen ise misli olmayan eşyadır. Ferdi eşyaların misli olmadan belirlenmesine parça borcu örnek sayılır. Misli eşyanın cins olarak belirlenmesinede cins borcu örnek sayılır. Ferden tayin edilen eşyalar ise ( yani yeryüzünde onun yerine başka bir şey koyamazsınız) gayrimisli eşyalardır.Mesela taşınmazlar.Uzaydan bakıldığında her taşınmaz birbirinden farklıdır. Sayarak tartarak alınmaz taşınmaz. Ferden tayin edilerek alınır. Mesela bir ev alacakasınız o ev sizin için ferden somutlaştırılmıştır, benzerlerinden ayrılmıştır yeryüzünde sizin için tektir. Mesela ünlü bir ressamın Kalamış'ta Yaz adlı tablosu veya ünlü bir heykeltraşın heykeli gayrimisli bir eşyadır. Mesela bunları çoğaltsak , kopyalasak ortaya çıkan kopyalar misli eşya olur.

Örneğin üzerinize özel siparişle bir elbise diktirdiniz bu da gayrimisli eşyadır. Sizin için özel hale gelmiştir. Yerine tabi ki başka bir elbise koyabilirsiniz ama o dikilen elbise sizin için gayrimisli bir eşya olmuştur. O elbise size özeldir , başkasına olmaz.

Misli eşya borçlar hukuku açısından kural olarak cins (neyi tür çeşit ) borçlarının konusunu oluşturur. Gayrimisli eşyalar ise kural olarak parça borçlarının konusunu oluşturur. Ancak bazen bir misli eşya da parça borçlarının konusunu oluşturabilir. 

Örneğin pirinç misli bir eşyadır. Benim çantamda şu an yarım kilo Tosya pirinci var. Bu çantamdaki yarım kilo pirinci arkadaşıma satmayı teklif etsem o da kabul etse pirinç misli eşya olmasına rağmen borcum para borcu olur. Çünkü herhangi bir pirinci teslim edemem çantamdaki pirinci vermem gerekir. Peki çantamdaki pirinci değil de sana iki kilo pirinç vereyim desem borcum cins borcu olur. Herhangi bir pirinçten iki kilo verebilirim.

Evimde 100 kilo pirincim var. 100 kilo içinden sana 3 kiloyu satma borcu altına girersem bu sınırlandırılmıştır cins borcu olur. Çünkü herhangi bir 3 kilo pirinç değil , evimdeki 100 kilo pirincin içinden 3 kilo pirinci borçlanmış olurum. O halde cins borcu - parça borcu ayrımı tarafların sözleşmedeki iradelerine göre değişir.

Mesela benim elimde ünlü bir ressama ait orjinal 5 tane tablo var. Biri Kalamış' ta Yaz , biri Kadıköy'de öğle biri de Erzurum 'da ikindi vakti diye değişik orjinal tablolar var. Tablo gayrimisli eşyadır. Arkadaşım beni aradı ve elimdeki orjinal 5 tablodan ikisini ona satmamı istedi. Ben de olur dedim. Arkadaşım 5 tablo içinden 2 tanesini istedi , 5 tane içinden hangisini istediğini söylemedi. O halde benim borcum sınırlı cins borcu olur. Çünkü o 5 tablo içinden 2 tanesini istedi , 5 tane içinden hangisini istediğini söylemedi. O halde benim borcum sınırlı cins borcu olur. Çünkü o 5 tablo içinden herhangi ikisini teslim edebiliyorum. Peki arkadaşım açıkca söyleseydi Kalamış'ta Yaz adlı tabloyu istiyorum diye , işte o zaman parça borcu olurdu.

c) Basit Eşya , Birleşik Eşya ve Eşya Birliği 

Basit (yalın) eşya hariçten bir şey ilave edilmeksizin tek başına var olan yekpare şeylere denir. Birden çok şey bir araya gelmez tek başına var olan şeylere denir. Örneğin kırda açan bir çiçeği kopardınız o basit eşyadır , doğada saf halde bulunan bir elmas basit bir eşyadır.

Basit eşya yapay olarak da meydana getirilebilir. Yani insanlar tarafından da meydana getirilebilir. Örneğin bir tabaka kağıt basit bir eşyadır.

Kitap nasıl bir eşyadır? Kitap birleşik bir eşyadır.

Birleşik (mürekkep) eşya birden çok basit eşya bağımsızlığını kaybedip yeni bir varlık meydana getirirlerse birleşik eşya meydana getirir. Birleşik eşyayı meydana getiren basit eşyalar onun bütünleyici parçası olurlar ve bağımsızlıklarını kaybederler.Hayatta gördüğünüz çoğu eşya bu türdendir.Örneğin ; gözlük.Camı var , çerçevesi var , çivisi var.Birden çok basit eşya bağımsızlığını kaybetti yeni bir eşya meydana getirdiler.Ona da gözlük deniyor.Gözlüğe bakıp da ben cam çerçeve görüyorum diyemezsiniz. Çünkü cam ve çerçeve o gözlüğün içinde erimiştir.Bağımsızlığını kaybetmişlerdir ve ayrı bir varlık haline gelmişlerdir.Yine mesela saat birleşik bir eşyadır. Ampül , bina , otomobil , televizyon birleşik eşyalara örnektir.Birleşik eşyayı oluşturan basit eşyalar birleşik eşyanın mütemmim çözüdür(bütünleyici parça). (Borçlar kanunu medeni kanunun adeta devamı niteliğinde olup medeni kanunun mütemmim çözüdür).

Eşya birliği ; bağımsızlıklarını kaybetmeksizin ve aralarında bir üst bir ast ilişkisi bulunmaksızın ekonomik bir amaca hizmet eden eşya topluluğudur. Birliği meydana getiren eşyalar bağımsızlıklarını kaybetmez. Mesela benim elimde pul var (10 tane 20 tane)Pul meraklısıyım ve pul topluyorum . Her pul birbirinden bağımsızdır. Bu pullara koleksiyon diyebilmem için onları bir araya getirmem gerekir.Yoksa koleksiyon denmez. Koleksiyon olarak ekonomik amaca hizmet ettirmek istiyorsak pulları bir araya getirmemiz gerekir.Koleksiyonu oluşturan pul sayısını kişi kendi belirler.Kişinin subjektif iradesi pul koleksiyonu için ne kadar pul kendisi belirler. Kişinin subjektif iradesi pul koleksiyonu için ne kadar pul gerektiğini belirler.Koleksiyonlar eşya birliğidir.Koleksiyonu oluşturan pullar bağımsızdırlar. Bir araya geldiklerinde koleksiyon olarak ekonomik bir amaca hizmet ettikleri için eşya birliği olarak kabul edilirler.Mesela tek bir ayakkabı birleşik bir eşyadır. Bir çift ayakkabı ise eşya birliğidir.Her ayakkabı birbirinden bağımsızdır. Ancak çift olarak ekonomik bir bütünlük arz ettikleri için çift olarak eşya birliği kabul edilir.Eşya birliğini oluşturan eşyaların birinin diğerine üstünlüğü yoktur. Hepsi eşit önemdedir. Tek bir kitap birleşik eşyadır.Kütüphane oluşturmak istiyorsam kitapları bir araya getirmem gerekir.Kütüphane eşya birliğidir.24 parça porselen takımı aldım.Her tabak aslında bağımsız birer eşyadır.Ancak 24 parçayı takım olarak bir araya getirdiğimde eşya birliği oldular.

Bir eşya birliği üzerinde tek bir borçlandırıcı işlem yapılabilir.Mesela ben 100 adet puldan oluşan koleksiyonumu arkadaşıma satmak istiyorum.Bunun için tek bir satış akdi yapmamız yeterli midir? Yoksa 100 adet ayrı ayrı satış akdi mi yapmalıyım? Tek bir satış akdi yapmam yeterlidir.Koleksiyon olduğu için yapılan akit hepsini kapsar. Peki geldik tasarruf işlemine menkullerde teslim ,gayrimenkullerde tescil.Zilyetliği devretmem için pullarını hepsini teslim etmem gerekir.Edimimi tam ifade edebilmem için her birini teslim etmem lazım.Doksanını teslim etsem onu bende kalsın diyemem.Çünkü koleksiyon olarak satmışım.Kısaca eşya birliği ile ilgili olarak tek bir borçlandırıcı işlem (satış, bağış vs.) yapılabilir.Ancak tasarruf işlemi için her biri ayrı ayrı yapılması gerekir. 

Eşya birliğini oluşturan eşyaların her biri eşya vasfını koruyor.Bir torba buğdayım var. Buğday taneleri tek olarak düşünüldüğünde eşya olarak kabul edilmiyordu.O zaman her biri eşya vasfını taşımayan birden çok eşya bir araya gelmiş oluyor.Buna eşya birliği denmez. Çünkü her biri eşya vasfını taşımıyor. Buna ise bir miktar eşya denir. Bir miktar eşya her biri eşya niteliğini taşımayan birden çok varlık bir araya gelmişse buna bir miktar eşya denir.Örneğin bir teneke zeytinyağı , zeytinyağı damlaları tek başına eşya sayılmaz o yüzdende bu da bir miktar eşyadır aynı bir torba buğday gibi.Eşya birliğinde aralarında alt üst ilişkisi bulunması gerekir.

d)Tüketime tabi olan ve olmayan eşya

Bir eşyadan onu kullanarak yararlanıyorsak ona tüketime tabi olmayan eşya denir.Mesela sıra ,elbise , otomobil, ev, arsa,tv,radyo,tabak,çanak...

Bir eşyayı tüketerek yararlanıyorsak tüketime tabi olan eşya denir.Örneğin sıvılar,ekmek,elektrik,su benzin...

Başkasına devir amacıyla elde bulundurulan eşyalar da tüketime tabi eşya olarak kabul edilir.Mesela bir kitap satıcısı satmak üzere vitrinine kitap koymuş.Kitap satıcısı o kitabı kullanmak amacıyla elinde bulundurmaz.Devir amacıyla elinde bulundurur.Satış bedelinden yararlanmak istiyor. O zaman kitap satıcısı için o kitap tüketime tabi oluyor.Alıcısı içinse o kitap kütüphanesini zenginleştirecektir (yani kullanmak için alır)ve tüketime tabi olmayan eşyadır.O zaman bir eşyanın tüketime tabi olup olmaması o eşyanın özgülediği amaca bağlıdır.

Eşyanın tüketime tabi olup olmaması intifa hakkı bakımından önem arz ediyor.Tüketilebilen bir şey üzerine intifa hakkı kurulmuşsa bunun mülkiyeti de intifa hakkı sahibine geçer.O zaman intifa hakkı sahibi mülkiyet kendisine geçtiği için o şeyi tüketebilir veya başkasına devredebilir.

e)Bölünebilen -Bölünemeyen Eşya

Hukuki yönden bölünebilme, bir eşyayı niteliğine zarar gelmeden aynı nitelikte birden çok parçaya ayırabiliyorsak ve her biri eşya vasfını korumaya devam ediyorsa bu eşyaya bölünebilen eşya denir.

Eşyanın bölünebilip olup olmaması eşya üzerindeki paylı mülkiyetin sona erdirilmesi bakımından önemlidir. Mesela bölünmez bir eşya üzerinde birden çok paylı malik varsa mal bölünemediği için mal satılır ve parası paylaştırılır. Örneğin 3 arkadaş bir gemi satın aldı. Her birisi kattığı para oranında o gemi üzerinde paylı malik olur.

f)Özel Mülkiyete Tabi Olabilen ve Olamayan Eşya 

Kamu malları bu vasıfları devamınca özel mülkiyete tabi değildir.Kamu malları idare hukukunun konusudur.Kamu malları 3 e ayrılır.

1)Orta malları kamunun ortak yararlanmasına tahsis edilmiş mallardır.Örneğin parklar , meydanlar , Köprüler , yollar , harman yerleri , meralar , yaylaklar.

2)Hizmet malları doğrdudan hizmet için tahsis edilmiş mallardır.Mesela devlet binaları , okullar , hastaneler , mezarlıklar , cezaevleri.

Orta malları ve hizmet malları idarenin tahsis işlemi ile kamu malı niteliği kazanır.

3)Kamu malların üçüncü grubunu oluşturan mallar ise devletin hüküm tasarrufu altında bulunan mallardır. Bunlar tahsis işlemine gerek kalmadan doğrudan kamu malı sayılırlar.

Örneğin devlet ormanları , madenler , doğal servetler ve doğal kaynaklar , kıyılar , denizler , göller , nehirler , tarıma elverişli olmayan araziler , dağlar , tepeler , kayalar.

Bir malın kamu malı sayılabilmesi için mülkiyetin mutlaka devlete ya da kamu tüzel kişilerine ait olması gerekir. Sırf kamunun yararına ayrılmış olması ona kamu malı niteiği katmaz.

g)Sahipsiz- Sahipli Eşya

Özel mülkiyete konu olabilen eşya üzerinde fiilen henüz mülkiyet kurulmamışsa bu sahipsiz eşyadır. Bir malın sahibi malını terk etme iradesi ile mülkiyetinden çıkarırsa o da sahipsiz eşya olur.Tapuya kayıtlı bir taşınmazın maliki kendi iradesiyle gidip mülkiyetten feraagat edebilir.

Sahipsiz eşya üzerinde mülkiyet aslen kazanılır.Yani başkasının mülkiyetine dayanmadan bağımsız mülkiyet edinme.

Sahipli eşya üzerindeki mülkiyet ise devren kazanılır.Mülkiyetin bir kişiden başka bir kişiye intikal ettiği hallere devren kazanma denir.Devren kazanma hukuki işlemlede olabilir Hukuki olaylada olabilir.

Hukuki işlemle devren kazanma satış akdi + teslim , bağış akdi + işlem şeklinde olur.Hukuki olaylada devren kazanma miras yoluyla olur.

kaynak. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKULTESİ DERS NOTLARI 

https://www.gizemuzun.av.tr/ayni-hakkin-esya-uzerindeki-hakimiyeti