AYNİ HAK NEDİR ?
AYNİ HAK NEDİR ?
Ayni Haklar İki Kısımdan Oluşur ;
1) Mülkiyet
2) Sınırlı ayni haklar
Bunlar bir eşya üzerindeki hakimiyetin dışa vurma şekilleridir.Taşınırlarda zilyetlik, taşınmazlarda tapu sicili kimin hak sahibi olduğuna karine teşkil eder.Örneğin bir taşınmaz üzerinde malik kim veya ayni hak sahibi var mı ? Bunu tapuya bakarak anlarız. Taşınırlarda zilyet yani malı hakimiyetinde kim bulunduruyorsa karine olarak (adi karine) o kişinin hak sahibi olduğu kabül edilir. Adi karine olduğu için o kişinin hak sahibi olmadığını ispatlayabiliriz.
AYNİ HAK NEDİR ? UNSURLARI NELERDİR ?
Ayni hak bir kişiye eşya üzerinde (doğrudan hakimiyet sağlayan ve bu nedenle herkese karşı ileri sürülebilen mutlak haklara denir. Ayni hak kavramı üç unsuru içerir:
A.AYNİ HAK EŞYA ÜZERİNDE SÖZ KONUSU OLUR.
Eşya kelimesi Arapça bir kelime olup şey kelimesinin çoğulunu ifade eder yani şeyler anlamına gelir . Eşya kavramı medeni kanunda tanımlanmamıştır. Doktrindeki tanımı ; üzerinde (bireysel hakimiyet kurulabilen ,sınırlandırılabilin , iktisadi değer taşıyan , şahıs dışı cismani varlıklara eşya denir. Eşyanın unsurları 5 tanedir :
1.Üzerinde bireysel hakimiyet bir nesne olması gerekir. Mesela güneş , yıldızlar ve gezegenler üzerinde bireysel hakimiyet kurulamayacağı için eşya satılmazlar.
2. Sınırlandırılabilir olması gerekir. Sınırlandırılmamış veya sınırlandırılmaya elverişli olmayan şeyler eşya sayılamaz.Mesela nefes alınan hava , atmosferi düşünün bunlar hukuken eşya sayılmazlar. Ama havayı bir tüp içerisine veya bir balon içerisine yerleştirirsek artık sınırlandırılmış maddi varlığa dönüşür ve hukuken eşya olarak kabul edilir. Örneğin okyanusu bireysel olarak sınırlandıramayız ,uçsuz bucaksız.Bireysel sınırlandırma yapamadığımız için okyanusu bir eşya olarak kabul edemeyiz.
3.Cismani varlığının olması gerekir, yani eller tutulur gözle görülebilir bir nesne olması gerekir.Cismani varlığı olmamasına rağmen yasa koyucu tabi kuvvetleri(elektrik , enerji , atom enerjisi veya doğalgaz ) taşınır mülkiyeti hükümlerine tabi kılmıştır. Bağımsız ve sürekli irtifakların (bunlar haktır) eismani bir varlığı yoktur ancak yasa koyucu bunları da taşınmaz hükümlerine tabi tutmuştur.Mesela şeref , haysiyet , namus eşya mıdır ? Hayır değildir. Bunların cismani varlığı yoktur. Bunlar kişilik hakkının konusunu oluştururlar.
4.Şahıs dışı olması gerekir yani insan vücudu ve organları hukuken eşya değildir. Günümüzde artık kölelikte söz konusu olmadığına göre bir insanın başka bir insan üzerinde mülkiyeti söz konusu olamaz.Ceset Eşya sayılmaz. Ceset eşya sayılmadığı için üzerinde mülkiyet kurulamaz.Ceset alım satım işlemine veya herhangi bir hukuki işleme konu olmaz.
Morg görevlileri bir yakınınızın cesedine kötü muamelede bulunsalar (örneğin cesedi ordan oraya fırlatıyorlar) bu yüzden siz manevi zarara uğrarsınız .Bu durum sizi ruhen acı , elem , ıstırap yaşamanıza neden olabilir.Böyle bir durumda manevi tazminat isteyebilirsiniz.
Ceset tıbbi incelemelere konu yapılabilir. Fakat bu onun eşya olduğu anlamına gelmez , üzerine mülkiyet kurulamaz veya alınıp satılamaz.
İnsan vücuduna adeta onun bir uzvu olacak şekilde dışarıdan eklenenler eşya niteliğini kaybederler. Mesela dizinize platin takılmış. Takılan platin artık eşya hukuku hükümlerine tabi olmaktan çıkar . Aynı şekilde kalbe takılan pil , takılan yapay bir göz takılan kişinin bir uzvu haline gelir ve eşya olma niteliğini kaybedip vücuttan kolayca ayrılabilir şeylerin eşya niteliği hala devam eder. Peruk , takma diş bunlara örnek verilebilir. Diş dolgusu ise kolayca ayrılamadığı için eşya niteliğini kaybeder.
Vücuttan ayrılan parçalar ; mesela saçınızı kestirdiniz , kesilen saç eşya niteliği kazanır. Çektirdiğiniz diş de aynı şekilde vücuttan ayrıldığı için eşya sayılır . Bu maddeler başka bir vücuda nakledilemezler.
Vücuttan ayrılan doku , kan , sperm , yumurta gibi maddeler ; bunlar aynı zamanda başka bir vücuda nakledilebilen maddelerdir. Başka bir vücuda nakledildiklerinde yine eşya sayılmazlar. Bu maddeler başka bir vücuda hemen nakledilmeyip bir süre saklanacaklarsa( örneğin Kızılay 'a kan bağışladınız kan fabrikasında duruyor ) hem kişiler hukuku hükümlerine hem de bünyesine uygun düştüğü ölçüde eşya hukuku hükümlerine tabii olurlar. Örneğin taşımak için bir kanı , dokuyu , spermi , yumurtayı , biriyle anlaştınız. O eşya kurallarınada tabii oluyor , taşıma sözleşmesinin konusunu oluşturmuş oluyor. Peki bu durum onun üzerinde her türlü hukuki işlemin yapılabileceği anlamına gelir mi ? Hayır sadece bünyesine uygun düşen işlemler yapılabilir. Mesela birinci sınıfta organ naklini görmüştük . Bu konu özel bir kanunla düzenlenmitir. Yasa koyucu bir bedel veya bir çıkar karşılığı organ , doku , sperm , yumurta alınması satılması yasaktır diyor. Yani organ alımı satımı yasaktır diyor . Yasağa aykırı hareket edenler hakkında bir takım cezai hükümler öngörülmüştür. Bunlar başka bir vücuda nakledildikleri anda sadece kişiler hukuku hükümlerine tabii olurlar , eşya hukuku hükümleri dışında kalırlar.
5. İktisadi bir değer taşıyabilmelidir . Mesela tek bir par.a pirinç tanesi , bir zeytinyağı veya benzin damlası hukuken eşya değildir . Çünkü iktisadi değer oluşturabilecek bir yığın değildir. Ama mesela 10 gr , 20 gr gr gibi iktisadi değer taşıyacak seviyeye ulaşırsa o zaman artık eşya olur.
Bir pirinç tanesi kural olarak eşya kabul edilmez dedik. Ünlü bir isim bir pirinç tanesinin üzerine isminin baş harfini kendi el yazısı ile yazmışsa pirinç ekonomik değer ifade etmiş olur ve dolayısıyla eşya sayılır.
Hayvanlar eşyamıdır ? Hayvanlar kişi midir ?
Hak sahibi olabilen ve borç altına girebilen varlıklara kişi denir Kimlerin kişi sayılacağını ancak kanun belirler. Bizim kanununumuza göre kişiler iki çeşittir ; gerçek ve tüzel kişiler . Hayvanar kişi sayılmazlar. Hayvanlar hak objesidirler. Hak sujesi değildirler. Fakat hayvanları korumak amacıyla 2004 yılında hayvanları koruma kanunu çıkarılmıştır. Bu kanunun 4. maddesi hayvanlar yaşama hakkına sahiptirler. Yani hayvanlara hak verilmiş. Normalde hak sahibi olan kişilerdir. Ancak yasa koyucu av hayvanları hariç olmak üzere hayvanlara yasama hakkı vermiştir. Hayvanlar yaşama hakkına sahip oldukları için doğrudan eşya sayılmazlar. Çünkü eşya hak sahibi olamaz. Bu nedenle hayvanlara eşya benzeri varlıklar denir. Pratikte bir farkı yoktur. Hayvanlarda eşyalarla ilgili hükümlere tabidirler.