BAĞIMSIZ TOPLU KEFALET
BAĞIMSIZ TOPLU KEFALET: HUKUKİ NİTELİK, GEÇERLİLİK ŞARTLARI VE UYGULAMADAKİ GÖRÜNÜMÜ
GİRİŞ
Kefalet sözleşmesi, alacaklının alacağını güvence altına alma ihtiyacına cevap veren temel teminat araçlarından biridir. Borç ilişkilerinin çeşitlenmesiyle birlikte kefaletin türleri de farklılaşmış ve uygulamada yeni yapılar ortaya çıkmıştır. Bu yapılardan biri olan bağımsız toplu kefalet, birden fazla kişinin birbirinden bağımsız şekilde, aynı borç için ayrı kefalet taahhüdünde bulunması durumudur. Bu tür kefaletin uygulamadaki görünümü, müteselsil kefalet ve birlikte kefaletle karıştırılmakta ve çoğu zaman şekil şartları nedeniyle geçersizlikle karşı karşıya kalmaktadır. Bu makalede, bağımsız toplu kefaletin tanımı, hukuki niteliği, geçerlilik şartları ve uygulamadaki önemi detaylı biçimde ele alınacaktır.
I. TANIM VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Bağımsız toplu kefalet, aynı borç için birden fazla kişinin, birbirlerinden bağımsız sözleşmelerle, kendi iradeleriyle kefil olduğu bir kefalet türüdür. Bu kişiler, ortak bir kefalet sözleşmesine taraf olmayıp, her biri alacaklıyla ayrı ayrı kefalet sözleşmesi yapar.
Örnek: A, B’ye 500.000 TL borçludur. C ve D, bu borç için alacaklı B ile ayrı ayrı kefalet sözleşmeleri imzalamış ve her biri 250.000 TL sorumluluk üstlenmiştir. C ve D'nin sorumlulukları birbirine bağlı değildir. İşte bu yapı, bağımsız toplu kefalettir.
Bu kefalet türüyle birlikte sorumluluk eş zamanlı fakat bağımsız olarak doğar. Bu nedenle birlikte kefaletle karıştırılmamalıdır.
HUKUKİ NİTELİK
Bağımsız toplu kefaletin karakteristik özellikleri şunlardır:
Ayrıca Sözleşmeler: Her kefil, alacaklıyla ayrı sözleşme yapar.
Bireysel Sorumluluk: Kefillerin sorumluluğu sadece kendi taahhüt ettikleri miktar kadar olup, aralarında müştereklik (birlikte borçluluk) bulunmaz.
Rücu Hakkı Kısıtlıdır: Kefiller birbirlerine değil, sadece borçluya rücu edebilirler.
Sözleşme Özgürlüğü: Her kefil, dilediği miktarda ve şartla kefil olabilir; diğer kefillerden bağımsız olarak.
Bu yönüyle bağımsız toplu kefalet, kişisel güvence karakteri taşır ve her bir kefil için ayrı bir borç ilişkisi doğurur.
GEÇERLİLİK KOŞULLARI
Bağımsız toplu kefaletin geçerli olabilmesi için Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenen genel kefalet şartlarının her kefil için ayrı ayrı sağlanması gerekir:
yazılılık Şartı: Her kefalet sözleşmesi yazılı yapılmalıdır (TBK m. 583).
El Yazısı ile Taahhüt: Her kefil, kendi el yazısıyla sorumlu olduğu tutarı ve kefalet türünü belirtmelidir.
Eş
Rızası (Varsa): Evli kefiller için eşin yazılı rızası alınmalıdır (TBK m. 584).
Açık İrade Beyanı: Her bir kefilin taahhüdü açık ve belirli olmalı; genel ifadeler kullanılmamalıdır.
Her kefilin sözleşmesinin bağımsız olması, şekil şartlarının da bağımsız olarak değerlendirilmesini gerektirir. Bu nedenle, tek bir sözleşme ile birden fazla kişinin kefalet beyanı geçersiz sayılabilir.
UYGULAMADA KARŞILAŞILAN SORUNLAR
1. Sözleşme Yapısının Yanlış Yorumlanması
Bağımsız kefalet ile birlikte kefalet sıkça karıştırılır. Birçok alacaklı, kefiller arasında müşterek sorumluluk olduğunu varsayar. Bu da takip ve icra işlemlerinde sorun yaratır.
Şekil Şartlarının İhlali
Tek sözleşmeye birden çok kişinin imza atması ve el yazısı şartının yerine getirilmemesi, kefaletin tamamının geçersiz sayılmasına neden olabilir.
Rücu Davalarında Belirsizlik
Kefillerin birbirinden bağımsız olması nedeniyle, biri borcun tamamını ödese bile diğer kefillere rücu hakkı doğmaz. Bu durum uygulamada mağduriyet yaratabilir.
Alacaklının Talep Sıralaması
Alacaklı, tüm kefillerin aynı sözleşmede yer aldığını düşünerek borcun tamamı için herhangi birine başvurabilir. Ancak bağımsız kefalette bu mümkün değildir; her kefile yalnızca taahhüt ettiği tutar kadar başvurulabilir.
DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER
Bağımsız toplu kefalet, Türk hukukunda az bilinen ama uygulamada potansiyel fayda sağlayan bir kefalet türüdür. Bu yapının sağlıklı şekilde işletilebilmesi için;
Her kefil ile ayrı kefalet sözleşmesi yapılmalı,
Her sözleşmede açıkça "bağımsız kefalet" ibaresine yer verilmeli,
El yazısı ve diğer şekil şartlarına titizlikle uyulmalı,
Alacaklılar, kefillerin sorumluluk sınırlarını doğru belirlemelidir.
Aksi takdirde kefaletin geçersizliği veya sınırlı sorumluluk nedeniyle alacaklının güvence hakkı zayıflayabilir.
SONUÇ
Bağımsız toplu kefalet, alacaklının riskini yayma ve kefillerin bireysel sınırlarını belirleme imkânı sunan özgün bir kefalet türüdür. Ancak şekil şartlarının sıkılığı, sorumluluğun bireyselliği ve uygulama hataları bu yapının işlerliğini sınırlandırmaktadır. Türk Borçlar Hukuku sisteminde kefaletin geçerliliği şekle sıkı sıkıya bağlı olduğundan, bağımsız kefaletlerin düzenlenmesinde hem taraflar hem uygulayıcılar dikkatli hareket etmelidir. Bu sayede hem alacaklı hem de kefiller yönünden daha adil ve öngörülebilir bir borç ilişkisi kurulabilir.
