📘 MAL VEYA HİZMET SATIMINDAN KAÇINMA SUÇU VE CEZASI: HUKUKİ VE İDARİ BİR İNCELEME
1. GİRİŞ
Tüketici haklarının korunması ve serbest piyasa düzeninin sağlıklı işleyebilmesi için mal veya hizmetlerin makul koşullarda erişilebilir olması büyük önem taşır. Ancak bazı satıcılar veya hizmet sağlayıcıları, hukuka aykırı biçimde mal veya hizmet satmaktan kaçınmakta, bu yolla tüketiciyi mağdur etmektedir. Bu davranış yalnızca bir ticari tercih değil, hukuki ve idari yaptırımları olan bir ihlal niteliği taşır. Bu makalede, mal veya hizmet satımından kaçınma fiilinin hukuki dayanakları, sonuçları ve cezaları incelenecektir.
2. HUKUKİ DÜZENLEME: 6502 SAYILI TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN
6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 6. maddesi, bu konuda açık bir hüküm içermektedir:
Madde 6 – Satıştan kaçınma:
“Satıcı veya sağlayıcı, malları satışa arz ettiği hâlde satıştan kaçınamaz. Hizmet sağlamaktan da haklı bir neden olmaksızın kaçınılamaz.”
Bu hüküm, mal ve hizmet arz edenin keyfi davranışlarını engellemeyi, tüketicinin eşit şekilde mal ve hizmete ulaşımını sağlamayı hedefler.
3. SUÇ VEYA KABAHATİN OLUŞMASI İÇİN GEREKEN ŞARTLAR
Mal veya hizmet satımından kaçınma fiilinin hukuka aykırı ve cezalandırılabilir sayılabilmesi için aşağıdaki koşulların birlikte gerçekleşmesi gerekir:
-
Mal veya hizmetin arz edilmiş olması
Örneğin vitrine konmuş, katalogda yer almış veya fiyatı ilan edilmişse artık satıştan kaçınılamaz. -
Satıcının veya sağlayıcının, satış veya hizmeti sunmaktan kaçınması
Haklı bir sebep olmaksızın “stok yok”, “yalnızca bazı kişilere veriyoruz” gibi ifadelerle satış yapılmaması. -
Kaçınmanın haksız ve keyfi olması
Gerçek bir stok problemi varsa, teknik bir arıza veya mücbir sebep varsa bu durum haklı neden sayılır.
4. CEZAİ YAPTIRIMLAR (İDARİ PARA CEZALARI)
6502 sayılı Kanun’un 77. maddesine göre bu fiil için idari para cezası öngörülmüştür:
-
2025 yılı itibarıyla (her yıl yeniden değerleme oranında artar):
Mal veya hizmet satmaktan kaçınanlara 100.000 TL’ye kadar idari para cezası uygulanabilir.
🔹 Ceza, Ticaret Bakanlığı veya il müdürlükleri tarafından uygulanır.
🔹 Tüketici, CİMER, ALO 175, ya da tüketici hakem heyetlerine başvurarak şikayette bulunabilir.
5. CEZA HUKUKU BOYUTU: KAMU GÖREVİ VE ZORUNLU HİZMETLER
Her ne kadar satıştan kaçınma doğrudan ceza kanunlarında suç olarak düzenlenmemiş olsa da, aşağıdaki durumlarda Türk Ceza Kanunu kapsamında suç teşkil edebilir:
5.1. Kamu Görevlisi veya Zorunlu Hizmet Sağlayıcı İse
-
Kamu hizmeti sunan bir görevli, örneğin belediye ekmek dağıtıcısı veya kamu hastanesinde görevli biri, görevini yapmaktan kasıtlı olarak kaçınırsa:
-
TCK m.257 – Görevi kötüye kullanma suçu oluşabilir.
-
5.2. Fiyat Spekülasyonu veya Stokçuluk Amaçlı Kaçınma
-
Satıcı malı elinde bulundurduğu hâlde piyasaya sürmüyor veya fiyat yükselsin diye satıştan kaçınıyorsa:
-
Rekabetin korunması ve halka arz yükümlülüğü kapsamında idari ve adli yaptırımlarla karşılaşabilir.
-
TCK m.237 – Fiyatları etkileyerek kazanç sağlama suçu gündeme gelebilir.
-
6. UYGULAMADAN ÖRNEKLER
-
Bir marketin vitrininde ilan ettiği indirimli ürünü müşteriye “kalmadı” diyerek satmaması, ancak sonrasında başka müşteriye sunması.
-
Bir özel hastanenin, SGK ile anlaşması olmasına rağmen "randevu yok" bahanesiyle hizmetten kaçınması.
-
Bir akaryakıt istasyonunun, piyasada fiyatlar artacağı gerekçesiyle satış yapmayı durdurması.
Bu örneklerin her biri, hukuka aykırı satıştan kaçınma olarak değerlendirilerek ceza veya yaptırımla sonuçlanabilir.
7. KORUNAN HUKUKİ DEĞER
Mal veya hizmet satımından kaçınma yasağı ile korunmak istenen temel değerler şunlardır:
-
Tüketici hakları ve eşit erişim
-
Piyasa dengesinin korunması
-
Adil ticaret düzeni ve serbest rekabet
-
Toplumsal güven ve kamu düzeni
8. YARGI VE İDARİ KARARLAR IŞIĞINDA DEĞERLENDİRME
Tüketici Hakem Heyetleri ve Ticaret Bakanlığı, benzer şikayetlerde satıcının savunmasını değerlendirmekte, eğer kaçınma haksız ise idari para cezası kararı vermektedir.
Ancak bazı durumlarda, eylemin ceza hukuku kapsamına girip girmediği, somut olaya göre değerlendirilir. Özellikle kamusal hizmete ulaşımın engellenmesi, ayrımcılık, ya da örgütlü şekilde mal saklama gibi durumlarda, işin boyutu farklılaşmaktadır.
9. SONUÇ
Mal veya hizmet satımından kaçınma fiili, tüketicinin anayasal düzeyde güvence altına alınan haklarını ihlal eden, hukuk dışı bir davranıştır. Bu davranış, yalnızca ticari ahlaka aykırı olmakla kalmayıp, idari para cezası ile sonuçlanan yaptırımlara da tabidir. Kamusal hizmetlerde veya sistematik şekilde uygulandığında ise ceza hukuku kapsamında suç teşkil etmesi de mümkündür.
Günümüz tüketici ekonomisinde, tüketicilerin mal ve hizmete adil biçimde ulaşımı yalnızca ekonomik değil, hukuki bir hak olarak korunmalıdır. Satıcılar, hem ticari sorumlulukları hem de yasal yükümlülükleri gereği satıştan kaçınamaz. Bu dengenin sağlanması, hem bireylerin korunması hem de piyasa düzeninin sürdürülebilirliği için zorunludur.
